โพชฌงค์ 7
โพชฌงค์ ๗ เป็นธรรมสำคัญอย่างหนึ่งในการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า หมายความว่าการที่พระพุทธเจ้าจะได้ตรัสรู้สำเร็จเป็นพระอรหันต์สัมมาสัมพุทธเจ้านั้น ก็เพราะพระองค์ทรงมีโพชฌงค์ ๗ นี้ เป็นธรรมสำคัญอันหนึ่งในการตรัสรู้ของพระองค์
อันหลักธรรมที่สนับสนุนการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้านั้นท่านเรียกว่า โพธิปักขิยธรรม มีอยู่ ๓๗ ประการ คือ
- สติปัฏฐาน ๔
- สัมมัปปธาน ๔
- อิทธิบาท ๔
- อินทรีย์ ๕
- พละ ๕
- โพชฌงค์ ๗
- มรรคมีองค์ ๘
ธรรมทั้ง ๓๗ ประการนี้ เป็นองค์ตรัสรู้่ของพระพุทธเจ้า ซึ่งธรรมข้อต้นๆ หลายข้อทุกท่านได้ศึกษามาทั้งภาคทฤษฎีและภาคปฏิบัิติพอสมควรแล้ว เช่น สติปัฏฐาน ๔ และ อินทรีย์ ๕ เป็นต้น เฉพาะในบทนี้จะได้พูดถึงโพชฌงค์ ๗ เพราะในอาณาปานสติสูตรนั้น พระพุทธเจ้าตรัสว่า ถ้าผู้ใดเจริญอานาปานสติ ทำให้สมบูรณ์ เท่ากับว่าผู้นั้นได้ทำสติปัฏฐาน ๔ ให้บริบูรณ์ และเมื่อทำสติปัฏฐาน ๔ ให้บริบูรณ์ ก็เท่ากับว่าทำโพชฌงค์ ๗ ให้บริบูรณ์ และเมื่อทำโพชฌงค์ ๗ ให้บริบูรณ์ก็เท่ากับว่าทำวิชชาและวิมุตติให้บริบูรณ์
โพชฌงค์ คืออะไร?
- โพชฌะ แปลว่า การตรัสรู้
- อังค แปลว่า องค์
โพชฌะ กับ อังค บวกกันเป็นโพชฌงค์ แปลว่า ธรรมะเป็นองค์ตรัสรู้ หรือ ธรรมะเป็นตัวปัญญาตรัสรู้
โพชฌงค์นั้นมีอยู่ ๗ ประการ คือ
๑. สติ ความระลึกได้
๒. ธัมมวิจยะ การสอดส่องธรรม
๓. วิริยะ ความเพียร
๔. ปีติ ความอิ่มใจ
๕. ปัสสัทธิ ความสงบกายและความสงบจิต
๖. สมาธิ ความตั้งใจมั่น
๗. อุเบกขา ความวางเฉยในธรรม
ธรรมทั้ง ๗ ประการนี้เกื้อกูลต่อการปฏิบัติ เกื้อกูลต่อการตรัสรู้อย่างไร จะขอนำมาชี้แจงตามสมควรแก่เวลา
ก่อนอื่นขอชี้อานิสงค์บางประการของโพชฌงค์เสียก่อน คือ โพชฌงค์ทั้ง ๗ ประการนี้ ถ้าใครระลึกถึง พิจารณา หรือนำมาสวดจนจิตของตนเกิดความสงบ เช่น เกิดปีติขึ้น เป็นต้น โรคภัยจะหายได้ ไข้เจ็บจะหายได้ เพราะฉะนั้นโพชฌงค์จึงเป็นธรรมะซึ่งรักษาโรคภัยไข้เจ็บด้วย
เดี๋ยวนี้ ใครที่เจ็บป่วยเขามักจะสวดโพชฌงค์ให้ฟัง เพราะโพชฌงค์เมื่อฟังแล้วทำให้หายจากโรคภัยไข้เจ็บ ซึ่งมีเรื่องปรากฏอยู่หลายตอนในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา เช่น สมัยหนึ่ง พระบรมศาสดาของเราทั้งหลายทรงประชวร พระองค์ได้ดำรัสสั่งให้พระจุนทะซึ่งเป็นน้องของพระสารีบุตรสวดโพชฌงค์ ๗ ให้ฟัง พระองค์ฟังโพชฌงค์ ๗ แล้ก็หายจากประชวรนั้น
สมัยหนึ่งพระมหาโมคคัลลานะกับพระมหากัสสปะอาพาธ พระพุทธเจ้าได้แสดงโพชฌงค์ ๗ ให้ฟัง พอฟังแล้วพระมหาเถระทั้งสองก็หายจากโรคภัยไข้เจ็บในทันที
นี้แสดงให้เห็นว่าโพชฌงค์จะต้องมีอะไรดีเป็นแน่ เมื่อผู้ฟังไตร่ตรองตาม พิจารณาตามทำให้โรคภัยไข้เจ็บนั้นหายไป มิใช่เป็นเพียงธรรมะที่สนับสนุนการตรัสรู้อย่างเดียว แต่เป็นธรรมะที่ทำให้หายจากโรคภัยไข้เจ็บ คือช่วยร่างกายด้วย
ธรรมะทั้ง ๗ ประการ ในโพชฌงค์นี้มีความเกี่ยวพันกัน คือตั้งแต่ข้อแรก ได้แ่ก่ สติไปจนถึงอุเบกขานั้น เป็นธรรมะที่หนุนการปฏิบัติต่อเนื่องกันไปเป็นลูกโซ่ คือถ้ามีสติแล้ว เป็นเหตุให้เกิดธัมมวิจยะ การสอดส่องธรรมขึ้น เมื่อมีการสอดส่องธรรมแล้วก็เป็นเหตุให้เกิดความเพียรในการที่จะปฏิบัีติตามพระธรรมขึ้น เมื่อมีความเพียรในการปฏิบัติตามพระธรรมแล้วก็เกิดปีติขึ้น อย่างที่ผู้เจริญภาวนา บางท่านเกิดปีติในการปฏิบัติธรรมหลังจากมีความเพียรมีความพยายามค่อนข้างหนัก เมื่อเกิดปีติแล้วก็เกิดมีความสงบกาย สงบจิตขึ้นที่เรียกว่า ปัสสัทธิ เมื่อเกิดปัสสัทธิความสงบกายสงบจิตขึ้นแล้วก็เข้าสู่สมาธิ คือความตั้งมั่น เมื่อจิตเข้าสู่สมาธิความตั้งมั่นแล้วจิตก็เข้าสู่ความวางเฉยคือ อุเบกขา เพราะฉะนั้นธรรมะเหล่านี้จึงหนุนส่งเนื่องกันไปสู่สภาวะความเป็นจริงของจิตใจที่จะให้ผู้นั้นได้รับความสงบ ได้รับการตรัสรู้ธรรม
อันหลักธรรมที่สนับสนุนการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้านั้นท่านเรียกว่า โพธิปักขิยธรรม มีอยู่ ๓๗ ประการ คือ
- สติปัฏฐาน ๔
- สัมมัปปธาน ๔
- อิทธิบาท ๔
- อินทรีย์ ๕
- พละ ๕
- โพชฌงค์ ๗
- มรรคมีองค์ ๘
ธรรมทั้ง ๓๗ ประการนี้ เป็นองค์ตรัสรู้่ของพระพุทธเจ้า ซึ่งธรรมข้อต้นๆ หลายข้อทุกท่านได้ศึกษามาทั้งภาคทฤษฎีและภาคปฏิบัิติพอสมควรแล้ว เช่น สติปัฏฐาน ๔ และ อินทรีย์ ๕ เป็นต้น เฉพาะในบทนี้จะได้พูดถึงโพชฌงค์ ๗ เพราะในอาณาปานสติสูตรนั้น พระพุทธเจ้าตรัสว่า ถ้าผู้ใดเจริญอานาปานสติ ทำให้สมบูรณ์ เท่ากับว่าผู้นั้นได้ทำสติปัฏฐาน ๔ ให้บริบูรณ์ และเมื่อทำสติปัฏฐาน ๔ ให้บริบูรณ์ ก็เท่ากับว่าทำโพชฌงค์ ๗ ให้บริบูรณ์ และเมื่อทำโพชฌงค์ ๗ ให้บริบูรณ์ก็เท่ากับว่าทำวิชชาและวิมุตติให้บริบูรณ์
โพชฌงค์ คืออะไร?
- โพชฌะ แปลว่า การตรัสรู้
- อังค แปลว่า องค์
โพชฌะ กับ อังค บวกกันเป็นโพชฌงค์ แปลว่า ธรรมะเป็นองค์ตรัสรู้ หรือ ธรรมะเป็นตัวปัญญาตรัสรู้
โพชฌงค์นั้นมีอยู่ ๗ ประการ คือ
๑. สติ ความระลึกได้
๒. ธัมมวิจยะ การสอดส่องธรรม
๓. วิริยะ ความเพียร
๔. ปีติ ความอิ่มใจ
๕. ปัสสัทธิ ความสงบกายและความสงบจิต
๖. สมาธิ ความตั้งใจมั่น
๗. อุเบกขา ความวางเฉยในธรรม
ธรรมทั้ง ๗ ประการนี้เกื้อกูลต่อการปฏิบัติ เกื้อกูลต่อการตรัสรู้อย่างไร จะขอนำมาชี้แจงตามสมควรแก่เวลา
ก่อนอื่นขอชี้อานิสงค์บางประการของโพชฌงค์เสียก่อน คือ โพชฌงค์ทั้ง ๗ ประการนี้ ถ้าใครระลึกถึง พิจารณา หรือนำมาสวดจนจิตของตนเกิดความสงบ เช่น เกิดปีติขึ้น เป็นต้น โรคภัยจะหายได้ ไข้เจ็บจะหายได้ เพราะฉะนั้นโพชฌงค์จึงเป็นธรรมะซึ่งรักษาโรคภัยไข้เจ็บด้วย
เดี๋ยวนี้ ใครที่เจ็บป่วยเขามักจะสวดโพชฌงค์ให้ฟัง เพราะโพชฌงค์เมื่อฟังแล้วทำให้หายจากโรคภัยไข้เจ็บ ซึ่งมีเรื่องปรากฏอยู่หลายตอนในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา เช่น สมัยหนึ่ง พระบรมศาสดาของเราทั้งหลายทรงประชวร พระองค์ได้ดำรัสสั่งให้พระจุนทะซึ่งเป็นน้องของพระสารีบุตรสวดโพชฌงค์ ๗ ให้ฟัง พระองค์ฟังโพชฌงค์ ๗ แล้ก็หายจากประชวรนั้น
สมัยหนึ่งพระมหาโมคคัลลานะกับพระมหากัสสปะอาพาธ พระพุทธเจ้าได้แสดงโพชฌงค์ ๗ ให้ฟัง พอฟังแล้วพระมหาเถระทั้งสองก็หายจากโรคภัยไข้เจ็บในทันที
นี้แสดงให้เห็นว่าโพชฌงค์จะต้องมีอะไรดีเป็นแน่ เมื่อผู้ฟังไตร่ตรองตาม พิจารณาตามทำให้โรคภัยไข้เจ็บนั้นหายไป มิใช่เป็นเพียงธรรมะที่สนับสนุนการตรัสรู้อย่างเดียว แต่เป็นธรรมะที่ทำให้หายจากโรคภัยไข้เจ็บ คือช่วยร่างกายด้วย
ธรรมะทั้ง ๗ ประการ ในโพชฌงค์นี้มีความเกี่ยวพันกัน คือตั้งแต่ข้อแรก ได้แ่ก่ สติไปจนถึงอุเบกขานั้น เป็นธรรมะที่หนุนการปฏิบัติต่อเนื่องกันไปเป็นลูกโซ่ คือถ้ามีสติแล้ว เป็นเหตุให้เกิดธัมมวิจยะ การสอดส่องธรรมขึ้น เมื่อมีการสอดส่องธรรมแล้วก็เป็นเหตุให้เกิดความเพียรในการที่จะปฏิบัีติตามพระธรรมขึ้น เมื่อมีความเพียรในการปฏิบัติตามพระธรรมแล้วก็เกิดปีติขึ้น อย่างที่ผู้เจริญภาวนา บางท่านเกิดปีติในการปฏิบัติธรรมหลังจากมีความเพียรมีความพยายามค่อนข้างหนัก เมื่อเกิดปีติแล้วก็เกิดมีความสงบกาย สงบจิตขึ้นที่เรียกว่า ปัสสัทธิ เมื่อเกิดปัสสัทธิความสงบกายสงบจิตขึ้นแล้วก็เข้าสู่สมาธิ คือความตั้งมั่น เมื่อจิตเข้าสู่สมาธิความตั้งมั่นแล้วจิตก็เข้าสู่ความวางเฉยคือ อุเบกขา เพราะฉะนั้นธรรมะเหล่านี้จึงหนุนส่งเนื่องกันไปสู่สภาวะความเป็นจริงของจิตใจที่จะให้ผู้นั้นได้รับความสงบ ได้รับการตรัสรู้ธรรม
ความคิดเห็น
แสดงความคิดเห็น